Thủ đô Hà Nội hiện nay là một siêu đô thị với mật độ dân cư và mức độ đô thị hóa rất cao, tuy nhiên lại thiếu hụt các không gian công cộng (KGCC) cũng như chất lượng của KGCC không được đảm bảo tại những quận nội thành.
Dự án vì cộng đồng
Mật độ không gian xanh đô thị tại Hà Nội là 1,72m2/người – thấp hơn rất nhiều so với con số 9m2/người của các quốc gia khác trên thế giới.
Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của cộng đồng, PAM Air phối hợp cùng các đơn vị đối tác gồm ICLEI, Think Playgrounds, INPOS cùng UBND phường Nghĩa Tân, UBND quận Cầu Giấy và Sở Tài nguyên Môi trường Hà Nội đã triển khai thực hiện mô hình không gian công cộng phát thải thấp tại Trung tâm Văn hóa – Thể thao Nghĩa Tân.
“Không gian công cộng phát thải thấp” là một mô hình thí điểm của thành phố Hà Nội về một quần thể sân chơi cộng đồng mà ở đó các hoạt động của cư dân, từ việc vui chơi, học tập, sinh hoạt, sẽ đều “ít phát thải” ra môi trường.
Thế nào là một không gian xanh?
Một KGCC theo tiêu chí phát thải thấp cần đảm bảo các yếu tố:
- Tính bền vững: khái niệm bền vững luôn được ưu tiên trong việc kiến tạo các KGCC thúc đẩy cân bằng kinh tế, môi trường và xã hội;
- Tính tự nhiên: đảm bảo duy trì và bảo tồn các hệ sinh thái bản địa, tăng cường hệ thống cây xanh, dòng nước, đất đai và các khu vực cư trú của sinh vật tự nhiên;
- Đa chức năng: thúc đẩy các không gian công cộng đa chức năng nhằm đảm bảo các công năng sử dụng cho các thế hệ khác nhau trong đô thị như người già, thanh niên, trẻ em, gia đình…;
- Tính di động và khả năng tiếp cận: tạo ra các điều kiện về tính di động và khả năng tiếp cận công bằng đối với mọi người dân đặc biệt là các nhóm yếu thế (phụ nữ, trẻ em, người già…);
- Tính phù hợp và kết nối: Các thiết kế không gian công cộng cần đảm bảo tính phù hợp và kết nối với cấu trúc đô thị hiện có;
- Vật liệu và công nghệ: Tăng cường sử dụng vật liệu tái chế, vật liệu tự nhiên, vật liệu địa phương và những công nghệ sử dụng năng lượng tái tạo;
- Sự tham gia quản trị của cộng đồng: Cộng đồng cần thể hiện vai trò quan trọng trong quá trình kiến tạo và quản lý các không gian công cộng.
Sản phẩm bàn giao thực tế
Không gian công cộng phát thải thấp tại Nghĩa Tân được xây dựng dựa trên cơ sở hạ tầng đã có sẵn, gồm có nhà văn hóa phường và một sân chơi có trải thảm cỏ xanh và một số thiết bị vui chơi cho trẻ em. Để cải thiện không gian này trở thành một không gian phát thải thấp, mô hình này sẽ được xây dựng thêm một số các hạng mục sau:
- Sân chơi phát thải thấp: các thiết bị được làm từ vật liệu tái chế và vật liệu tự nhiên có nguồn gốc bền vững (gỗ rừng trồng công nghiệp), bao gồm tổ hợp các thiết bị vận động cho trẻ em, các góc giáo dục môi trường và sinh thái nhằm tạo ra một không gian xanh, hấp dẫn, thân thiện với môi trường và có tính giáo dục cao;
- Hệ thống pin năng lượng mặt trời: cung cấp điện cho nhà văn hóa và các khu vực trong khuôn viên. Với công suất khoảng 20kWp, hệ thống này sẽ đáp ứng được tương đương 90% nhu cầu dùng điện hiện tại của không gian này, ước tính sẽ giảm khí phát thải 1,6 tấn CO2 tương đương/năm và tương đương trồng được 1ha rừng.
- Thiết bị cảm ứng giám sát chất lượng không khí: tự động cập nhật các thông số về chất lượng không khí tại khu vực như bụi mịn, nhiệt độ, độ ẩm… Cư dân có thể tải ứng dụng PAM Air để theo dõi tình trạng không khí hàng ngày tại nơi mình sinh sống;
- Hệ thống bảng biển giáo dục môi trường: bao gồm các bảng tin cung cấp kiến thức về ô nhiễm không khí, rác thải, các tác động và giải pháp. Các bảng thông tin này được hệ thống hóa và thiết kế với những hình ảnh thân thiện, dễ nhớ, dễ nhận biết, giúp cho quá trình tìm hiểu kiến thức thú vị hơn.
- Hệ thống thiết bị chơi du mục: dựa trên ý tưởng “Du Mục” – Nhóm Red Sparrow đã giành chiến thắng trong cuộc thi thiết kế Xanh hóa không gian – An lành cuộc sống. Cuộc thi là không gian để người dân trực tiếp trình bày sáng kiến về không gian xanh lý tưởng trong cộng đồng của mình. Ý tưởng sân chơi du mục hướng tới việc tạo ra sân chơi xanh để cộng đồng dễ di chuyển, lắp ráp, chung tay vận hành và quản lý.
Với việc sử dụng các mô đun thiết bị linh động, có thể di chuyển được, nhóm tác giả đã tạo ra sự kết nối linh hoạt giữa các không gian công cộng trong đô thị, tạo thêm nhiều công năng cho cộng đồng (thiết bị chơi, trồng cây, rạp phim di động…) để gắn kết cộng đồng, chính quyền cùng cải tạo các không gian thân thiện, tiếp cận công bằng và bền vững.
- Hệ thống các bảng biểu chỉ dẫn về sân chơi: giúp người sử dụng dễ dàng quan sát các khu vực hoạt động trong không gian này.
Dự án bởi cộng đồng
Ngày 25/6/2021, đại diện các bên của nhóm dự án đã có mặt tại Trung tâm Văn hóa – Thể thao Nghĩa Tân để ghi nhận hoàn thành lắp đặt và hướng dẫn cộng đồng phương pháp vận hành, bảo hành và bảo trì của các sản phẩm. Các cấp lãnh đạo và người dân sẽ chung tay cùng nhóm dự án giữ gìn các sản phẩm, thiết bị luôn được vận hành ổn định, đảm bảo đúng chức năng là một không gian công cộng an toàn cho các hoạt động vui chơi giải trí.
Phụ lục
Đây là một hợp phần của dự án “Cam kết thành phố tham vọng” – dự án quốc tế của ICLEI được tài trợ bởi Bộ Môi trường, Bảo tồn thiên nhiên và An toàn hạt nhân CHLB Đức (BMU) thông qua chương trình Sáng kiến khí hậu quốc tế (IKI) kêu gọi các thành phố lớn ở Đông Nam Á cam kết cắt giảm khí nhà kính và xây dựng một đô thị phát thải thấp.